Γράμμος: Οι τελευταίοι πολιτικοί πρόσφυγες του Εμφυλίου | NEWS 24/7

Ο πόλεμος είναι το γεγονός που έχει τις πιο ισχυρές διαλυτικές συνέπειες για μια κοινωνία. Οπότε καταλαβαίνουμε ότι για την ελληνική κοινωνία αυτή η ιδιαίτερα σκληρή δοκιμασία που περάσαμε κατά τη δεκαετία του '40, μάλιστα δύο φορές, μια κατά τη διάρκεια της Κατοχής και μια κατά τη διάρκεια του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, είχε πολλαπλές και πολύ βαθιές συνέπειες στη ζωή των ανθρώπων, είτε στις πόλεις είτε στα χωριά. Στα χωριά ακόμη περισσότερο, γιατί οι μικρές κοινωνίες δοκιμάστηκαν ακόμη πιο σκ

ληρά από τις συνέπειες αυτών των δύο πολεμικών αναμετρήσεων. Το πρώτο κομμάτι του εμφυλίου εδώ εκτυλίχθηκε το 1946, όπου ανέβηκε ο χωροφύλακας της Πυρσόγιαννης και πήρε ομήρους από το χωριό. Ουσιαστικά αυτό εξέδωσε τη νεολαία του χωριού να βγει στο αντάρτικο για να πάει να ελευθερώσει τους συγγενείς τους. Μετά το '47, το χωριό χρησιμοποιήθηκε σαν επιμελητεία για τα αντάρτικα τμήματα που πήγαιναν στη μάχη της Κόνιτσας. Επίσης το '47 εδώ ήταν η έδρα της Σχολής Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου. Ακ

όμα και στο σπίτι μας εδώ, όταν σκάψαμε τα θεμέλια, βρήκαμε πάρα πολλές σφαίρες αντάρτικες. Και το '48 και το '49.... ..εδώ εκτυλίχθηκε η μεγάλη μάχη του Γράμμου. Το '48 κράτησε 70 μέρες, το '49 λιγότερο, αλλά έπαιξε κομβικό ρόλο το χωριό και με τους κατοίκους του αλλά και με τη γεωγραφική του θέση... Το χωριό είχε περίπου 200 αντάρτες του ΔΣΕ με γύρω στους 85 νεκρούς και πάρα πολλούς πρόσφυγες στις ανατολικές χώρες. Βλέπουμε τις διαφορετικές ταχύτητες που δημιούργησε ο εμφύλιος στην τοπική κοιν

ωνία. Κάποιοι άνθρωποι, κάποιες οικογένειες του χωριού, μείνανε μετά τον εμφύλιο εδώ. Κάποιες άλλες αναγκάστηκαν να φύγουν μαζί με τα μέλη τους που ήταν στο Δημοκρατικό Στρατό ως πολιτικοί πρόσφυγες στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ήταν αυτοί οι άνθρωποι που επέστρεψαν αρκετά χρόνια μετά από τη δεκαετία του '60 και μετά στο χωριό και ουσιαστικά ξανάπιασαν τη ζωή του χωριού με ένα κενό, με ένα διάλειμμα 20 ετών. Μεταξύ αυτών βέβαια υπήρχαν και τα παιδιά τους, παιδιά που είτε έφυγαν από εδώ πολύ

μικρά, είτε γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια που ήταν πολιτικοί εξόριστοι... ...αυτοί οι άνθρωποι. Ήταν απόγευμα [ακατάληπτο] κι εγώ πήγα στο σπίτι Στο σπίτι ήταν ένας ράφτης. Καταλαβαίνεις τι θα πει ράφτης; Ράφτης γιατί τότε φορούσαμε μάλλινα εμείς. Και λέει στη μάνα μου «θεια μάζεψε τα γιατί θα φύγουμε από δω», «πού θα πάμε;» του λέει... Θα πάμε εδώ πίσω στο Πληκάτι κανα δυο μέρες, γιατί θα έρθουν τα αεροπλάνα να βομβαρδίσουν το χωριό. Κι όπως είπε φύγαμε από δω, δε μας σταμάτησαν στο Πληκάτι όμως

... ...μας τράβηξαν στην Αλβανία. Μας λένε ότι τα γυναικόπαιδα δεν φταίνε σε τίποτα. Πήραμε εντολή, λέει, θα ρθουν τα αεροπλάνα να βομβαρδίσουν, λέει. Τι φταίνε τα γυναικόπαιδα να σκοτωθούν; Να βγούμε στο Σταυρό απάνω. Για να γλιτώσουμε από τα αεροπλάνα που περνούσαν κι έριχναν διάφορες βόμβες.... ...κι ένα κι άλλο, μας σήκωσαν οι αντάρτες οργανωμένα και μας πήγανε στις «λαϊκές» χώρες. Κι έτσι πήγαμε στη Ρουμανία. Ο πατέρας μου κατέληξε στην Τσεχοσλοβακία. Η μάνα μου ήταν εξορία, επειδή ο ένας α

δερφός μου ήταν αντάρτης... ...πήραν τη μάνα μου εξορία. Ο άλλος αδερφός μου ήταν στη Μακρόνησο... ...και είμαστε μια οικογένεια... Λένε οι αρχηγοί τότε το '47...Ακούστε εδώ, λέει. Ήρθαν εδώ και έπιασαν για παράδειγμα τους μεγάλους τους τσιφλικάδες για να μιλήσουν...εδώ στο χωριό δεν μπορείτε να ζήσετε προς το παρόν, γιατί θα γίνει μακελειό... ...αναμεταξύ αντάρτών και στρατού, κι έτσι θα σκοτωθείτε και θα 'χετε θύματα και τέτοια. Μπορείτε να περάσετε για 15 μέρες στην Αλβανία και μετά αν ησυχάσ

ουν τα πράγματα γυρνάτε. Αλλά η πόρτα ήταν ανοιχτή για την Αλβανία. Αλλά για να γυρίσουμε, έκλεισε η πόρτα... ...αντί για 15 μέρες κάναμε 14 χρόνια. Απ'το '47 γυρίσαμε το '61 τέλη... Τον πατέρα μου τον είχαν πάρει αντάρτες με τέσσερα άλογα. Έμειναν δύο άλογα μόνο στο σπίτι... Με τι να τα φορτώσουμε; Παραχώσαμε όλα τα πράγματα... Είχαμε δύο καζάνια, είχαμε τα τρόφιμα, δύο μπαούλα που γεμίσαμε με τα προικιά της αδερφής μου... ...και πήραμε μόνο τα ρούχα από μας και την τέντα για να κάνουμε την τέ

ντα...πως να κοιμηθούμε έξω... Ήταν ένα χωριό, το λέγανε Στάρια εκεί. Ήρθε λοιπόν από εκεί αλβανικά παιδιά, μας έδωσαν από ένα ψωμάκι, όπως ρίχναμε εμείς στα σκυλιά... Εμείς ήμασταν μικρά, το πετούσαμε σαν μπάλα, παίζαμε με αυτό, αυτό ήταν για όλη... την ημέρα να φάμε. Ήταν με το δελτίο το ψωμί εκεί. Ήταν μια φτωχή χώρα, αλλά αυτό το ένα κομμάτι που είχαν το μοίρασαν με εμάς. Μας κοίταξαν οι Αλβανοί, να το πούμε αυτό... Κάναμε το ίδιο πράγμα, όπως δώ... σκηνίτες χειμώνα-καλοκαίρι. Τα καλοκαίρια

πηγαίναμε στο Τεπελένι, το χειμώνα πηγαίναμε στη Θεσσαλία, όπως είναι η Θεσσαλία δικιά μας...και εκεί πηγαίναμε και ξεχειμωνιάζαμε... Χειμερινό και καλοκαιρινό λιβάδι. Μετά, μέχρι το '58, μας κοιτούσαν καλά. Μόλις άρχισαν να κάνουμε τις αιτήσεις για να φύγουμε για την Ελλάδα, τότε άλλαξαν λίγο τα γράμματα. Δεν μας έδιναν λιβάδια... Ζούσαμε σκηνίτες κι εκεί με τα πρόβατα, δεν είχαμε σταθερά να καθόμαστε σε ένα μέρος. Μας πήγαιναν στο βουνό, μας πήγαιναν στα χειμαδιά. Φτιάχναμε δυο φορές το χρόνο

καλύβια. Σε καλύβια ζούσαμε...και δεν μας πήγαιναν σε ένα μέρος, μας άλλαζαν τοποθεσίες, πότε μας έφερναν στο Γράμμο... την άλλη χρονιά μας πήγαιναν στο Βίτσι... Εμάς μας έστειλαν... στο Βυθκούκι, τέσσερις ώρες έξω από την Κορυτσά. Ήταν ένα χωριό πολύ ωραίο, με τρεις μαχαλάδες... Είχαν φώτα από τότε... Πολύ ωραίο χωριό... Ο πρόεδρος του χωριού έβαλε κάθε μία οικογένεια... [να δώσει] ένα δωμάτιο στους πρόσφυγες. Μας έδωσαν από ένα δωμάτιο. Η οικογένεια η δικιά μας έπεσε σε μια οικογένεια που έκλε

βαν... Άσε που δεν είχαμε τίποτα... Μας έκλεβαν κι αυτοί... Μόλις πήγαμε εκεί έλεγαν οι γειτονιές «δεν έχουν χέρια»... ...εμείς δεν καταλαβαίναμε, δεν ξέραμε αλβανικά. Θέλαμε να ζυμώσουμε, να μας δώσουν το σκαφί, δεν ξέραμε τη γλώσσα. Κατεβήκαμε σε μια κωμόπολη εδώ πίσω.... ...μας κάθισαν κάνα δυο τρεις μέρες εκεί κι από εκεί μας κόψανε σχεδόν σε όλη την Αλβανία... Είχαμε πολλά πρόβατα εδώ. Είχαμε βγει 87 οικογένειες στο χωριό Το χωριό ήταν 500 σπίτια. Μόλις πήγαμε μέσα, είχαμε γύρω στα 15-20.00

0 πρόβατα... Άδεια δε μας έδιναν να πάμε στην Κορυτσά για να λαναρίσουμε...Γιατί εμείς ζούσαμε σαν Βλάχοι, ζούσαμε με τα μάλλινα, τα πουλούσαμε...Αυτή ήταν η ζωή μας. Αργαλειό, πλέξιμο κι αυτά. Το '49 έγινε γενική επιστράτευση στην Αλβανία. Πήραν τον πατέρα μου, μας άφησαν σαν οικογένεια εμένα, την αδερφή μου και... ...τη μάνα μου και τη γιαγιά. Και τον πήγαν στην Πολωνία γιατί τον πήραν από εκεί, τον έφεραν εδώ στον Γράμμο, όπου τραυματίστηκε τότε από τρία βλήματα στο κεφάλι. Έφτασε στην Κορυτσ

ά. Δεν είχαν τα μέσα... Δεν μπορούμε να σου βγάλουμε τα βλήματα.... ..πρέπει να φύγεις για το εξωτερικό. Τον πήγαν στην Πολωνία και όταν εμείς ήρθαμε το '62 στην Ελλάδα, τότε για παράδειγμα κάναμε και τα χαρτιά από εδώ...ενεργήσαμε... Και ήρθε το '64 ο πατέρας μου μετά από το '48 που τον πήραν επιστράτευση. Εγώ αυτά τα χρόνια δεν τον γνώρισα τον πατέρα μου... Κι όταν κατέβηκα στη Λάρισα για να γνωρίσω τον πατέρα μου... Εγώ τον αναγνώρισα γιατί ήταν σε άτομα-συγγενείς που καθόταν στο μαγαζί μου σ

τη Λάρισα, σε ένα εμπορικό κέντρο. Εκεί πήγα μέσα, τον γνώρισα. Αυτός είναι ο πατέρας μου...αλλά αυτός δεν με γνώρισε σαν παιδί που ήμουν. Και λέει ένας ξάδελφος «ο γιος σου», λέει, μετά από τόσα χρόνια. Κατεβήκαμε κάτω το 49 στον κάμπο. Ήμασταν στη Λάρισα, μια πόλη κόσμημα. Γίνεται συνέχεια Μαρτίου. Κάνουν επιστράτευση, παίρνουν την αδελφή μου. Και μένα θα με έπαιρναν 15 χρονών αλλά έσταζε η μύτη αίμα και με άφησαν. Είχε χιόνια, 1 αγώνα, χιόνια, κοκκίνιζε το αίμα το χιόνι από το αίμα, από μου έ

φυγε, από τη μύτη με άφησαν, δε με πήραν. Πήραν όσα παιδιά ήμασταν στα Καλύβια. Εννιά δέκα καλύβια τα πήραν όλα τα παιδιά, μείνανε κάτι γέροι κι εγώ έμεινα σα ξάδελφός μου. Κάπνισε τσιγάρο με ζάχαρη. Είχε πυρετό 40 να μην τον πάρουν κι έμεινε αυτός. Πηγαίναμε στα πρόβατα το πρωί να βγάλουμε τα πρόβατα από τριάντα πρόβατα ψόφια. Δεν είχαμε να τα ταΐσουμε. Μαντρί καλό δεν είχαμε. Έφυγε ο αδερφός μου, πήγαινε στη Λούση. Να καμιά δουλειά με έλεγε εμένα Ελενίτσα, θα βγάλεις τα πρόβατα, Θα τα πας εδώ,

θα τα πας εκεί. Εγώ φοβόμουν τους Αλβανούς. Κοπέλα ήμουν. Το πενήντα όταν ήρθαμε εδώ, ήμασταν οχτώ χρονών. Όταν ήρθαμε εδώ ήταν όλα κατεστραμμένα. Δεν υπήρχε ούτε σπίτια. Ήταν ερείπια όλα. Εγώ είμαι οχτώ χρονών. Ο Θόδωρος ο οικιακός ήταν έξι. Οκ. Πηγαίναμε εκεί στο οροπέδιο, πήγαμε στο σχολείο. Μέσα βρήκαμε όπλα, πουλιά και χειροβομβίδες. Νάρκες. Τα πήραμε πίσω με τον στρατό. Οι νάρκισσοι ήταν μεγάλες. Ήταν όπως είπε, γίγαντας και κυλούσαν στην εκκλησία και έπεφταν μέσα στο ρέμα. Το 50 πέθανε η

αδερφή μου στη Ρωσία. Μάθαμε μετά από δύο τρεις μήνες πηγαίναμε στο ταχυδρομείο μήπως ήρθε κάνα γράμμα. Μας κορόιδευαν. Οι αντάρτες είναι στο. Δυρράχιο. Είναι στα Τίρανα. Είναι εδώ, είναι ζωή. Μας γελούσαν, δεν μας έλεγαν γιατί είναι σε ξένα κράτη. Μετά ήρθαμε εδώ στο σπίτι του Θόδωρου. Μαζί πάλι πήραμε μια χειροβομβίδα και την πήραμε και πετούσαμε τα μπάζα. Φτώχεια καταραμένη. Είχαμε την παίζουμε μπάλα. Ήρθε η μάνα, τα κινητά μας, πήρε τη χειροβομβίδα. Το ευτύχημα. Δεν είχαμε βγάλει τον κρίκο,

αλλιώς θα σκοτωνόμαστε και οι δύο. Θυμάμαι ακόμα, αν και πέρασαν αρκετά χρόνια, ακόμα θυμάμαι τη Ρουμανία και τη Γλώσσα γιατί πηγαίναμε σχολείο σε Ρουμανία, Ρουμανία. Μαθαίναμε και λίγα ελληνικά. Ανάγνωση και ιστορία νέας Ελλάδας. Τίποτε παραπάνω. Τα άλλα τα μαθήματα τα μαθαίναμε στα ρουμανικά. Εδώ δεν έβγαλα σχολείο δημοτικό. Το όλο το σχολείο μου ήταν ρουμανικό. Το 1961 επαναπατρίστηκε από την Αλβανία και ήρθε στην Ελλάδα. Μόλις ήρθαμε εδώ. Στο τέλος με τα πρόβατα ήρθαμε κιόλας, ήρθαμε εδώ, γ

ινόταν γλέντι. Εδώ ήταν το γιο μου στο Απόστολο. Όργανα ήρθαν εδώ, μας πήραν το βράδυ. Μόλις ήρθαμε. Μας φιλοξένησαν γιατί ο πατέρας μου ήταν πολύ αγαπητός εδώ στο χωριό. Τον εκτίμησαν πάρα πολύ πατριώτες. Όλη τη νύχτα ήρθαν εδώ με όργανα στο σπίτι μας, εδώ όλο το χωριό δηλαδή και γλεντούσαν. Μας καλωσόρισαν. Όταν ήρθαμε εδώ μας έφεραν και τα όργανα. Τι γιόρταζε το χωριό εδώ στην αυλή. Εδώ στο σπίτι μας κάθονταν τέσσερις οικογένειες. Έτσι δεν το κάνει αντί. Τις διώξαμε τις οικογένειες γιατί εμεί

ς ήμασταν εννιά άτομα, δέκα. Πού να πάμε; Πού να πάμε; Δεν έχουν πού να πάμε. Τα σπίτια είχαν βομβαρδιστεί. Όλα ήταν μόνο ο μαχαλάς από πάνω είχε κανά δυο σπίτια κάτω, δεν είχε τίποτες. Όταν γυρίσαμε από τη Ρουμανία 16 μέρες στη Θεσσαλονίκη, από ανάκριση, ανάκριση, ασφαλίτες, κάτι εδώ, κάτι εκεί, με ρωτούσαν διάφορα. Εγώ, παιδάκι που ήμουνα, τους έλεγα αυτά που. Καταλάβαινα μόνος μου. Και γύρισα εδώ στο χωριό από το χωριό τη δεύτερη μέρα που ήρθα στο χωριό. Πάλι μιαν άκρη στην αστυνομία. Τι; Πώς

περνούσα στη Ρουμανία; Εγώ δεν είχα τίποτε να τους πω. Λίγα αυτά που, πως περνούσα. Η αλήθεια να λέγεται ότι περνούσαμε πολύ καλά σαν Ελληνόπουλα που ήμασταν εκεί. Ήμασταν περίπου. Θυμάμαι γύρω στα 1800 ελληνόπουλα σε παιδικό σταθμό. Δεν είχα πάρει μηχανή. Πρώτο μηχανάκι που κυκλοφορούσα. Δεν βεβαίωναν άδεια για να κυκλοφορώ με το μηχανάκι γιατί αριστεύουν, αριστεύουν. Έτσι με τακτοποίησαν. Μ είχαν πιάσει χαρτιά διότι εγώ κυβερνούσαν με βουλευταί του KKE, ξέρω γω κι άλλα ψέματα. Όλα κι όλα ψέμα

τα. Και δε μου έδωσαν άδεια ούτε να έρθω εδώ στο Τενεσί. Δε μου έδωσαν άδεια για να ρθω εδώ. Δηλαδή κακοποιοί άνθρωποι πολλοί, δεν μας. Δεν μας χωνεύουν εμάς που ήρθαμε την Αλβανία. Την άνοιξη γέννησα το δεύτερο το παιδί. Παίρνω τον άντρα μου φαντάρο δυο χρόνια υπηρέτησε δυο χρόνια. Ο άντρας μου μόλις απολύθηκε ή 7.000 θα δώσει θα ξαναστηθεί. Μας είχανε κομμουνιστή εν οι Αλβανοί. Ή θα πάει να υπηρετήσει άλλα δύο χρόνια. Λεφτά δεν είχαμε. Δεκαπέντε δραχμές ήταν το μεροκάματο τότε πηγαίναμε. Από ε

δώ, από εκεί μασάμε. Οι 7.000 τα δώσαμε για να γλιτώσει, να μην πάει φαντάρος στους Αμερικανούς. Παράδειγμα στο Τατόϊ το ότι εκεί ήταν όλο στρατιωτικά και τέτοια. Με κάλεσαν εκεί για να δώσω πληροφορίες για την Αλβανία. Που είχαν παράδειγμα βάσεις που ήταν στρατός. Που ήταν αυτά; Τι να ήξερα εγώ αν ήμουν εγώ ο άνθρωπος; Παράδειγμα να δώσω τις πληροφορίες; Εγώ δεν ήξερα τίποτα. Σου λέω, δεν ξέρω τίποτα από αυτά. Εγώ που λέτε εσείς. Με κράτησαν τρεις μέρες εκεί. Εντάξει, με πλήρωσαν τα εισιτήρια κ

αι τέτοια. Ξαναγύρισα στη Λάρισα, αλλά ήταν όλα αυτά τα πράγματα, ήταν εναντίον μου παράδειγμα και γύρισα από κάτω. Κάναμε 15 ημέρες τον δρόμο. Εδώ ερχόμαστε από τη Ροδιά, εδώ καθόμαστε όλο το καλοκαίρι, εδώ το χειμώνα πάει η ψυχή μας εδώ κάτω είμαστε μια ζωή, μια ζωή. Κτηνοτρόφοι ήμασταν, δεν είχαμε άλλο τίποτα. Εδώ ήρθαμε με τους πατριώτες, καλά περάσαμε δεν μπορώ να πω, γιατί αυτό όσο μπορούσαμε μας βοήθησε και λίγο το κράτος βέβαια για να πιάσουμε γιατί δεν βρήκαμε σπίτια. Βέβαια ακόμη τίποτ

α. Εδώ τα χαλασμένα τα είχαν χαλάσει κάτι κάποιοι Γερμανοί και αρχίσαμε από την αρχή πώς το λένε; Έρχεσαι με το κουτάλι. Μέχρι το 80 ήρθαν όλοι έξω και ζήσαμε καλά. Πιάσαμε προκοπή, πιάσαμε σπίτια, φτιάξαμε περιουσία, αποκτήσαμε παιδιά. Περάσαμε πολύ καλά. Δηλαδή στην οικογένειά μας μέχρι τώρα δεν έχουμε χωρίσει. Πάσχα, Χριστούγεννα, Παναγία κάνουμε όλη η οικογένεια μαζί μέχρι τώρα και μέχρι που θα ζω εγώ, έτσι θα είναι. Από κει και πέρα ας κάνουν ότι θέλουν. Θα είμαστε όλοι με μέτρο, με ένα φαγ

ητό, όλοι. Μαζί για τον καθένα, τον καθένα καταχωνιασμένο. Καμία αγένεια παλιό, καμιά αλαζονεία. Αλλά τα. Αλλά πιο πολύ για να δείξω πως είναι κι άλλα πράγματα πιο μεσογειακά. Το πως θέλω να.