Neuron action potential description | Nervous system physiology | NCLEX-RN | Khan Academy

Bu videoda neyronların fəaliyyət potensialı haqqında bəhs edəcəyik. Gördüyünüz bu rəsmdə qırmızı hissə soma yəni, neyronun bədəni, geniş və yaşıl hissəsi isə aksonudur. İndi, aksonun ətrafını sarı rənglə mielin qatı və mavi rənglə isə 1 cüt böyük dendrit çəkəcəyəm. Y oxunu membran potensialı, x oxunu isə zaman kimi qeyd edəlim. Hər hansısa bir siqnala məruz qalmadıqda, neyronun membran potensialı sabit qalacaqdır və bu da təxminən mənfi 60 millivolt olacaq. Siqnal olmadıqda sükunət potensialı ol

duğu kimi qalacaq. Amma oyandırıcı siqnallar və ləngidici siqnallar əsasən dendritləri, lakin somaya və aksona da keçərək, sükunət membran potensialını dəyişdirə bilir. Hüceyrə potensialı ya depolyarlaşacaq, yəni, oyandıracaq ya da polyarlaşaraq , potensialı ləngidəcək. Oyandırıcı və ləngidici siqnallar membran potensialının qıcıq qapısının potensialına yaxınlaşmasına və ya ondan uzaqlaşmasına səbəb olur və təxminən mənfi 50 millivolt olur. Əvvəlki videoda mərhələli potensialların zaman və mə

safədən asılı olaraq necə zəiflədiyindən bəhs etmişdik. Demişdik ki, oyandırıcı siqnallar yayıldıqca, mərhələli potensialın ölçüsü kiçiləcək və eyni şey ləngidici siqnalının yaratdığı hiperpolyarizasiya ilə də baş verəcək. Zaman və məsafə ilə mərhələli potensillar neyronun dendritinə, somaya və ya aksonun başlanğıc seqmenti olan tətikləyici zonaya necə təsir etdiyindən və depolyarizasiyaya səbəb olan bir çox oyandırıcı siqnalının tələb olunduğundan danışdıq. Qıcıq qapısının potensialı artdığı z

aman aksonun tətikləyici zonasına toxunur və bu zaman oyandırıcı siqnalın potensialının ölçüsü kifayət qədər böyüyür. Oyandırıcı və ləngidici siqnalların potensialları eyni zamanda cəmlənərsə, tətikləyici zonanın membran potensialı qıcıq qapısını artırması ilə nəticələnəcək. Mənfi 50 millivoltu keçdikdən sonra fəaliyyət potensialı tətikləyici zonaya gələcək və aksondan aşağıya yəni, uclara ötürüləcək. Aksonlar vasitəsi ilə fəaliyyət potensialı bir metr və ya daha çox olan geniş məsafələrə məlum

at ötürülür. Fəaliyyət potensialının mərhələli potensialdan bəzi fərqləri var. Deməli, hər neyronda ölçüləri və müddətləri eyni olur. Digəri isə, aksonun uzunluğundan asılı olmayaraq, siqnal akson boyunca heç bir dəyişiklik edilmədən aparılır. Fəaliyyət potensialının özünəxas xüsusiyyəti var. Potensiallar cəmlənir və qıcıq qapısına gətirilir. Amma, potensiallar sükunət potensialına enmək əvəzinə, daha müsbət membran potensialına yüksəlirlər. Normalın əksinə, membranın içərisi xaricindən daha mə

nfi olur. Fəaliyyət potensialı artırıldıqdan sonra bu hissədən qısa bir dayanma (plato) olur. Sonra isə sükunət potensialı səviyyəsinə sürətli bir azalma müşahidə edirik. Ancaq bununla da bitmir. Sükunət potensialından daha da aşağı düşərək daha mənfi olur. Sonra yenə durduqdan sonra sükunət potensialına yavaş-yavaş qayıdır. Dediyim bu potensiallar neyrona görə dəyişə bilər amma, ümumi rəqəmlər belədir. Adətən neyron üçün qıcıq qapısı mənfi 50 və müsbət 40 arasında dəyişə bilər. Daha sonra mənf

i 70-ə düşür və sonra sükunət potensialı yavaş-yavaş mənfi 60-a yaxınlaşır. Fəaliyyət potensialının ümumi ölçüsü neyrona görə dəyişə bilər, lakin adətən neyron üçün ölçü eynidir. Fəaliyyət potensialı " hamı və heç nə" qanununa əsaslanır. Daxil olan siqnalın ölçüsündən asılı olaraq yaranan mərhələli potensialın əksinə fəaliyyət potensialı ya yaranar ya da yaranmaz. Belə ki, fəaliyyət potensialına səbəb olan depolyarlaşmanın qıcıq qapısından bir qədər çox olması, mərhələli potensialla eyni ölç

üdə fəaliyyət potensialı əldə edəcəyimiz mənasına gəlmir. Qıcıq qapısından çox olmasının əhəmiyyəti yoxdur. Fəaliyyət potensialının ölçüsü eyni olacaqdır. " Hamı və heç nə" qanunu fəaliyyət potensialının xüsusiyyətidir. Fəaliyyət potensialının müddəti ümumiyyətlə hər neyron üçün sabitdir. Çox tez, bir neçə millisaniyədə baş verir. Mərhələli potensiallar da olduqca sürətlidirlər. Bir neçə millisaniyə ola bilirlər. Amma bundan daha uzun da ola bilər. Onların böyük zamana malik olmaları siqnall

arın daxil olma zamanından asılı olur. Digər fərq isə, fəaliyyət potensiallarının, mərhələli potensiallarında olduğu kimi, məsafə ilə azalmamasıdır. Fəaliyyət potensialı aksonun uzunluğundan asılı olmayaraq dəyişməz olaraq aksondan uclara ötürülür. Burada fəaliyyət potensialının başladığı tətikləyici zonaya baxsaq, o, dalğa formasına sahib olacaqdır. Aksonun digər yarısını da yoxlasaq, eyni formada olduğunu görəcəyik. Bir metr və ya daha çox olsa belə, aksonun sonunda eyni formaya sahib olacaq

dır. Deməli, məsafə ilə yox olmur. Fəaliyyət potensialının aksonlar boyunca ötürülmə sürəti çox yüksəkdir. Saniyədə 1 metrdən 100 metrə qədər ola bilər. Fəaliyyət potensialının ötürülmə sürətinin artmasına bir neçə amil kömək edir. Fəaliyyət potensialı daha böyük diametrli aksonlarda kiçik diametrli aksonlara nisbətən daha sürətli olur. Mielinli aksonlar yəni, mielin qatı ilə örtülmüş aksonlar fəaliyyət potensialını mielin ilə örtülməyən aksonlara nisbətən daha sürətli həyata keçirirlər. Sa

nki, əldən ələ tez-tez verirlər. Böyük diametrli aksonlarda mielin qatlarını görürük. Mielinli aksonlarda fəaliyyət potensialının akson boyunca ötürülmə sürəti sabit deyil. Fəaliyyət potensialının mielinli hissələrdə Ranvier düyünləri adlanan mielinsiz boşluqlardan daha sürətli keçdiyini görürük. Tətikləyici zonaya baxdıqda görərik ki, fəaliyyət potensialı orada bir az yavaş, sonra isə bu mielinli seqmentdən daha sürətli keçəcək. Yəni, Ranvier düyünündən bir az yavaş, növbəti mielinli seqmentdə

n isə daha sürətli keçəcək. Buna, Saltator keçiriciliyi deyilir. "Saltator" latınca sıçrayış deməkdir, çünki fəaliyyət potensialı akson boyunca sıra ilə hamar bir keçiriciliyə sahib olmaq əvəzinə düyündən düyünə sıçrayır.